DE WERELD ECHTER MAKEN
Hoe praat je over geld met iemand die geen huis heeft? Wat voor waarde heeft kunst in beleidsvorming? Hoe maak je een werkwijze overdraagbaar? De Academie Voor Beeldvorming heeft spannende jaren achter de rug. Malou van Doormaal kijkt terug met Klaas Burger, artistiek leider en een van de oprichters.
Malou: De Academie voor Beeldvorming bestaat nu zo’n vijf jaar. Hoe is deze eigenlijk ontstaan?
Klaas: “We zijn ontstaan rond 2013, in de tijd van Halbe Zijlstra en de kaasschaaf over de kunsten. De Academie voor Beeldvorming groeide toen op de restanten van Het Makershuis, een community arts platform hier in Den Bosch. Samen met Kirsti Pol en Rieneke de Vries zocht ik naar nieuwe vormen om de maatschappelijke waarde van kunst te verzilveren. Ik was zelf net op het punt dat ik geen onderscheid meer wilde maken tussen mijn kunstenaarschap en mijn bijbaan in het Annahuis, een inloophuis in Breda. Op beide plekken zocht ik naar manieren om voor langere tijd verantwoordelijkheid te nemen in de sociale ruimte.”
Opvallend is dat de Academie voor Beeldvorming niet direct het woord kunst gebruikt.
“Kunst is in onze huidige samenleving soms echt een onhandig begrip. Je sluit er een aan aantal groepen mee buiten. Beeldvorming heeft een meer onderzoekend karakter en wordt zo een strategie om zowel je eigen vooroordelen als de mogelijkheid van nieuwe verbeelding te onderzoeken. Mensen die niet zo bekend zijn met de kunstwereld kunnen zich hier ook makkelijker toe verhouden. Daarom gebruiken we ook de term artistiek actieonderzoek. Kunst is hierin een verhalende uitingsvorm, die we gebruiken om aandacht te genereren in onze actieonderzoeken. Dit maakt de wereld een stukje echter en schept ruimte, naast commerciële belangen, problematiseren van ontwikkelingen of polarisatie in het debat.”
Wat dat betreft is de organisatie van de AVB ook een proces dat je secuur lijkt te beheersen. Hoe zit dat precies?
“In de eerste jaren hadden we financieel meer ruimte, omdat de gemeente ’s-Hertogenbosch nog structureel geld bijdroeg. Met Rieneke, Kirsti en later Geert Das was er toen meer slagkracht. Tegelijk was de visie minder uitgekristalliseerd. Toen structurele financiering wegviel en eerst Rieneke vertrok en vervolgens ook Geert uit de Academie stapte, was het echt heel spannend. Achteraf heeft het goed uitgepakt, want ik kon dankzij een bijdrage van The Art of Impact de organisatie naar mijn hand zetten en vol gas geven in het spanningsveld tussen kunst, onderzoeksjournalistiek, beleidsadvies en activisme. De organisatorische kracht van Monique van de Wijdeven is hierbij van grote waarde. Het heeft goed lopende actieonderzoeken opgeleverd: Camping Kafka, Lang Leve…! en De Buurtbatterij.
Kunst is in elk actieonderzoek de rode draad: beeldende productie komt tot stand in wisselwerking met een context. Vanuit de kunsten gaan we rond een urgent vraagstuk samenwerkingen aan met mensen en met instellingen en beleidsmakers. Het is altijd zo opwindend om het spanningsveld te ontdekken tussen wat er feitelijk gebeurt en wat er in beleid geschreven staat. Er zijn zoveel blinde vlekken! Wij gebruiken kunst om deze zichtbaar te maken. Dat is nooit simpel, maar wel écht.”
Wat vind je daarin het lastigste?
“De rol van bemiddelaar. Mensen uit hun leefwereld meenemen naar de beleids- en systeemwereld geeft soms echt buikpijn. Wiens woorden en beelden krijgen voorrang? Ik heb makkelijk praten vanuit mijn bevoorrechte positie. We zitten nu bijvoorbeeld middenin een samenwerking met oma Hopic en haar familie. Oma heeft op dit moment geen huis, terwijl filmen 1000 euro per dag kost. Dus dit bespreken we dan met elkaar. De conclusie is nooit makkelijk – oma heeft een huis nodig en tegelijk is het belangrijk haar verhaal vast te leggen.
Een van uitdagingen is om de werkwijze van de Academie beter overdraagbaar te maken. Nu merk ik dat ik als initiator van een proces heel snel het gezicht wordt van het actieonderzoek. Dus we moeten verbreden. Daarom gaan we nu opschalen en word jij betrokken als artistiek leider. Op die manier kunnen we meer gaan spelen met verschillende rollen.”
Hoe kunnen we hierin de onafhankelijkheid bewaren?
“In de actieonderzoeken gaat het eigenlijk altijd over de vraag achter de vraag. Kunst is subversief! We werken nooit in opdracht, maar gebruiken kunst om de machtsverhoudingen in een netwerk van verschillende belanghebbenden te onderzoeken. Bij Camping Kafka hebben we een vertelling gemaakt vanuit verschillende perspectieven, daardoor snappen betrokkenen dat er blinde vlekken zijn. Dat maakt nieuwsgierig en zo leren mensen aandacht te geven waar ze die eerder niet opbrachten.”
Hoe kijk je nu naar de Academie voor Beeldvorming?
“Ik ben trots dat we een stevige organisatie hebben neergezet, waar nu meerdere mensen van kunnen leven. Maar de grootste cadeaus zijn al die samenwerkingen die groeien in de verschillende artistieke actieonderzoeken. Vanuit intuïtieve contacten met mensen die leven middenin vraagstukken genereren we superveel impact. Stakeholders zitten vóór de productie van het beeld al om tafel, waardoor makers op het scherpst van de snede kunnen werken. Niet vanuit vooroordelen en aannames, maar vanuit de pijnpunten. Zo ontstaan bijzondere situaties.
Annette Groen stond bijvoorbeeld als campingbewoner centraal in een oefening met het college van gedeputeerden van de provincie Noord-Brabant. De vertelling van Camping Kafka is door allerlei overheden en media gebruikt. De interventie die we met Dansnest maakten om contact te oefenen zijn we nu met het Jeroen Bosch Ziekenhuis verder aan het ontwikkelen. Imke Panhuijzen is met haar portretten in samenwerking met Bossche ouderen geselecteerd voor de Rabo Photographic Portrait Talent 2019. De samenwerking met Melle Smets in De Groote Wielen krijgt een vervolg met het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Het is heel opwindend om op dit kruispunt tussen kunst en samenleving vanuit direct menselijk contact verbindingen te bouwen en de wereld zo een stukje echter te maken.”
Mooi Klaas. Ik ben benieuwd wat er in de toekomst allemaal gaat gebeuren en heb daar graag een aandeel in. 🙂