(R)oma: een (familie)geschiedenis

(R)OMA: een (familie)geschiedenis, still

(R)OMA: een (familie)geschiedenis, still

Waarom lukt het sommige mensen een veilig bestaan op te bouwen en anderen niet? Waarom zijn mensen bang voor andere mensen? Wat als je keer op keer geconfronteerd wordt met vooroordelen over je geschiedenis? Een film (45 min) en filmische installatie (47 min) in samenwerking met Hajrija Salkanovic (†), haar kinderen, klein- en achterkleinkinderen, leden van de familie Hopic.

Beter leven

Een oudere Joegoslavische vrouw uit de Roma-gemeenschap moet haar land ontvluchten in de Tweede Wereldoorlog. Via Italië, Frankrijk en België komt ze uiteindelijk in de Nederland aan en zoekt een plek in de samenleving. Telkens ontstaat onbegrip. Toch blijft ze met haar kinderen en kleinkinderen zoeken naar een beter leven. 

Lagen

Film en installatie kwamen tot stand in nauwe samenwerking met ‘oma’ Hajrija Salkanovic (tot haar overlijden in augustus 2020) en enkele van haar kinderen en kleinkinderen. Basis voor de vertelling is een serie interviews waarin oma haar verhaal deelt. Met vier filmmakers zijn ingrepen gedaan in haar vertelling. Zo wordt telkens een nieuwe laag voelbaar. De film ging op zondag 14 november 2021 in première in het Chassé Theater in Breda. Ook was de installatie van 5 november 2021 tot en met 9 januari 2022 als installatie met onderzoeksobjecten te zien in Het Stedelijk Museum Breda. Daarna was de film in Italië te zien.

Vooroordelen

De filminstallatie (R)oma: een (familie)geschiedenis vertelt in vier hoofdstukken de migratiegeschiedenis van de familie Hopic en spiegelt met vooroordelen over ‘zigeuners’, criminaliteit, oorlogsvluchtelingen en armoede in media en beleid in Europa en Nederland in de afgelopen tachtig jaar. Het verhaal is een familiegeschiedenis. Tegelijkertijd maakt het op een bijzondere manier onze gezamenlijke Europese geschiedenis zichtbaar.

Het eerste hoofdstuk vertelt over de kindertijd van ‘oma’ Hajrija Salkanovic. Ze groeit op in het Joegoslavië van voor de Tweede Wereldoorlog. Interviews en animatie geven weer hoe de oorlog een einde maakt aan een semi-nomadisch bestaan op de rand van armoede. Veel familieleden komen om in Jasenovac. Oma en haar ouders ontkomen aan dit concentratiekamp.

Daarna reizen we met de camera door de bossen van Kroatië. Hier leeft oma met haar gezin en familie als partizanen. Na de oorlog zoekt ze met een grotere groep Roma naar een waardig bestaan. Deze zoektocht brengt hen in Rome, maar Italië blijkt niet meer te bieden dan diepe armoede. Oma vertelt in het interview dat ze met haar man en kinderen verder reist naar Frankrijk en België.

In 1971 komt de familie aan in Nederland. Deze aankomst is zorgvuldig gedocumenteerd in meer dan tachtig krantenartikelen, vier Brandpunt-uitzendingen, kamervragen en gerechtelijke uitspraken. Via de regeling Hopic ontvangt de familie een tijdelijke experimentele verblijfsvergunning. Onder het kabinet Den Uyl krijgen ze een definitieve verblijfsstatus. In het tweede hoofdstuk spelen we met de familie deze geschiedenis in een filmstudio na, het historisch materiaal is hierbij uitgangspunt. 

Tenslotte reflecteren we met familieleden vanuit het heden op deze geschiedenis. Hoe slaagt de familie erin om deel te worden van de Nederlandse samenleving? Hoe werken de frames in media en beleid door in de manier waarop de familie regie voert over de eigen identiteit?

Beeldvorming

Jarenlang onderzoek leert hoe de beeldvorming in beleid en media sturend is voor de speelruimte die mensen hebben in het dagelijks leven in het opbouwen van een identiteit. Klaas Burger: “Als de bevooroordeeldheid tegen je zo groot is, hoe voer je dan regie over je eigen leven? Met (R)oma: een (familie)geschiedenis laten we de familie Hopic zien als de mensen die ze altijd zijn geweest.” 

In juli 2022 won (R)oma: een (familie)geschiedenis de prijs voor beste montage op het Social World Film Festival in Vico Equense, Napels. Het festival waardeerde de film bovendien met twee nominaties (beste documentaire, beste script) voor zijn Internationale Competitie. In 2023 kochten Stedelijk Museum Breda en Stadsarchief Breda het totale werk bestaande uit de film, krantenartikelen, archieffoto’s en voorwerpen aan.

Pers (selectie)

Documentaire over de Roma familie Hopic. NOS Met het oog op morgen, 2021 (Nederlands).
Lint, Roos van der, De knokkels van oma Salkanovic. In: De Groene Amsterdammer, nr. 50-51-52, 2021 (Nederlands).
Wijnands, E, Filmproject over Roma in Breda: ‘Soms zeg ik maar dat ik uit Kroatië kom, dat voorkomt vooroordelen’. BN De Stem, 2021 (Nederlands).
Eden, Daphne van, en Briels, Bard, Kijken door de ogen van oma Hopic. Kennisplatform Inclusief Samenleven, 2022 (Nederlands).
Alessandro Gioiello & Serena Gamba, Interviste e confronti: Klaas Burger, artista. Spazio PPP, 2022 (Italiaans, Engels)
Zammit, Manuela, (R)OMA: a (family) history – Stedelijk Museum Breda. Metropolis M, nummer 6, 2022, Bijlage Nieuwe collectie: Aanwinsten 26 musea (Nederlands).

(R)oma: een (familie)geschiedenis kwam tot stand in een jarenlange samenwerking met leden van de familie Hopic. Vertoningen van film en installatie vinden altijd plaats in samenwerking met hen. Opbrengsten worden met hen gedeeld.

Team
^{Hajrija Salkanovic (†), Serif Hopic, Beba Hopic, Nebosa Hopic en familie Hopic
Artistieke leiding: Klaas Burger en Stefany Karghoti
Zakelijke leiding: Monique van de Wijdeven
Montage: Jesse Immanuel Bom
Geluid: Michiel van de Weerthof, Olivier Nijs, Jeroen Stout
Camera: Stefany Karghoti, Jesse Immanuel Bom, Fanny Hagmeier, Matija Pekic, Lavinia Xausa
Interventies in het verhaal door Tess Martin, Lavinia Xausa, Matija Pekic en Katarina Jazbec
Vertaling interview: Beki Galjus en Nebosa Hopic
Advies: Huub van Baar, Universiteit van Amsterdam; Sheila Seijaert, Pandor Jeugdzorg; Paul Öffner; Joep Weel, Rechtsbuiten
Dank aan: Ben Evers, Gertjan Adema, Erven Peter Schat
Partners: Stedelijk Museum Breda, Chassé Theater, Gemeente Breda, VSB Fonds, BankgiroLoterijFonds, Annahuis Breda, Kansfonds, Witte Rook}

Lees meer over de film of over het onderzoek dat voorafging aan de installatie (R)oma: een (familie)geschiedenis. Vragen of opmerkingen over dit project kun je mailen naar Klaas Burger: klaas@academievoorbeeldvorming.nl