Hoe voorkom je arbeidsuitbuiting?

Welk verschil kun jij maken om uitbuiting van arbeidsmigranten in Nederland tegen te gaan? Klaas Burger begeleidde vanuit ons actieonderzoek FairJobs 28 derde- en vierdejaars studenten van de opleiding Human Resource Management van Avans eind januari in een tweedaagse hackathon.

Iets meer dan een tientje
Nog nooit waren er zoveel vacatures en zo weinig werkzoekenden. Dat is fijn voor mensen met goedbetaald en uitdagend werk. Er is keus genoeg. Maar: hoe vind je voor het vieste en zwaarste werk de juiste mensen? Voor dit doel worden uitzendbureaus opgericht. Ze werven arbeidskrachten in landen waar het loon lager ligt dan hier. Want de verschillen zijn groot, ook binnen de EU. In Nederland verdien je per uur wat je in Bulgarije per dag verdient voor vergelijkbaar zwaar werk: iets meer dan een tientje.

Goedkope human resources
Onderweg van daar naar hier krijgen mensen een belofte mee: “In Nederland verdien je meer en heb je kans op een beter leven. Wij (het uitzendbureau) zorgen voor onderdak, werk, huisvesting, officieel adres en zorgverzekering.” Mensen laten zo vrienden, familie, partner en kinderen achter. Ze komen naar hier om in ruil voor minimumloon aardbeien te plukken, internetbestellingen af te handelen, varkens te slachten of ander zwaar of eentonig werk te doen. Voor de uitzendbureaus is dit de kern van hun bedrijfsmodel. Ze verkopen goedkope human resources in een krappe markt.

Nauwelijks controle
Uitzendbureaus halen de afgelopen 15 jaar regelmatig het nieuws. Want het systeem werkt niet. Twee derde van de Nederlandse bedrijven maakt gebruik van flexibel personeel. Een kwart maakt zich schuldig aan arbeidsuitbuiting. De mensen die hier komen als arbeidsmigrant zijn namelijk makkelijke slachtoffers. Ze spreken de taal niet. Ze kennen hun rechten en plichten niet. Ze zijn eenvoudig te misbruiken. En de daders komen er simpel mee weg, want er is nauwelijks controle.

Ga niet naar Nederland
De gevolgen zijn enorm. In Polen waarschuwen mensen elkaar: ga niet naar Nederland om te werken. Want je bent ook voor je onderdak en je zorgverzekering afhankelijk van de werkgever. Ben je je baan kwijt, dan ben je dakloos. In Roemenië is op het platteland geen huisarts meer te vinden. Ze werken allemaal in Nederland of Duitsland. Want daar verdien je meer geld. Bulgarije is het land met de snelst krimpende bevolking van de EU. Er groeit een generatie kinderen op die hun ouders nauwelijks ziet. Die werken namelijk allemaal in West-Europa.

Hoe kan het anders?
In verschillende groepen werkten studenten HRM aan oplossingen. Alle groepen waren onderdeel van een organisatieopstelling, waarin voelbaar werd hoe uitbuiting continu aan de orde was in het leven van Olga uit Polen. Het winnende idee uit de hackathon legde als enige de verantwoordelijkheid voor de oplossing niet bij de mensen die hier zijn als arbeidsmigrant of bij de bedrijven die hen inlenen. De verantwoordelijkheid voor de oplossing wordt gegeven aan de generatie HRM-professionals die nu in de schoolbanken zit. ‘Hoe kunnen we, net zoals de rookvrije generatie nu, werken aan een generatie die zich niet schuldig maakt aan arbeidsuitbuiting?’ Daarvoor zal onder leiding van de winnende groep studenten gewerkt worden aan een nieuw opleidingscurriculum.

Fair jobs
Op dit moment werkt een team van de Academie voor Beeldvorming samen met EU-burgers uit Bulgarije aan een publiek experiment: FairJobs. Dit coöperatieve uitzendbureau heeft als doel eerlijk uitzendwerk tot de nieuwe standaard te maken, door de belangen van de mensen die worden gezien als ‘arbeidsmigrant’ centraal te stellen. Het uitzendbureau werd op 18 oktober 2022 gelanceerd tijdens de tentoonstelling The Future of Work in Den Bosch.

Festival van wie is de economie?
Godelieve Spaas, curator van de tentoonstelling en lector Sustainable Strategy and Innovation bij het Expertisecentrum Sustainable Business van Avans Hogeschool, legde de verbinding tussen de opleiding HRM en Fair Jobs. Godelieve Spaas: “FairJobs is een unieke mogelijkheid om te onderzoeken hoe een praktische verbeelding van een alternatief uitzendbureau het leven van mensen verandert en nieuwe onderliggende uitgangspunten voor werk en ondernemen blootlegt.” Ze hoopt dat door de hackathon HRM-studenten zich kunnen verplaatsen in de verhalen en ervaringen van mensen die betrokken zijn bij Fair Jobs. Zodat mensen op ideeën komen hoe werk eerlijker te maken in hun eigen bedrijf.

FairJobs en het winnende idee uit de hackathon zullen onderdeel zijn van het festival Van Wie is de Economie, dat in oktober 2023 plaatsvindt in Den Bosch.